Efektywność metod leczenia ZABURZEŃ LĘKOWYCH - metaanalizy

[BlankAvatar]

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
EFEKTYWNOŚĆ LECZENIA ZABURZEŃ LĘKOWYCH – METAANALIZY - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


Słowniczek:

• GAD – generalized anxiety disorder; zespół lęku uogólnionego.
  
• OCD – obsessive–compulsive disorder; zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
  
• PD – panic disorder; zespół lęku napadowego (może przebiegać z agorafobią)
  
• SAD/FS – social anxiety disorder; fobia społeczna.
  
• PTSD – posttraumatic stress disorder; zespół stresu pourazowego.
  
  
• MAOI – monoamine oxidase inhibitors ; inhibitory monoaminooksydazy starszej generacji.
  
• RIMA - reversible inhibitor of monoamine oxidase A; odwracalne inhibitory monoaminooksydazy; inhibitory MAO nowszej generacji.
  
• rTMS – repetitive transcranial magnetic stimulation; powtarzalna przezczaszkowa stymulacja magnetyczna; nieinwazyjna metoda stymulacji mózgu.
  
• SSRI, SRNI – selective serotonin reuptake inhibitors, serotonin–norepinephrine reuptake inhibitors; selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny lub serotoniny i noradrenaliny; najpopularniejsze grupy leków używanych w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych.
  
• TCA – tricyclic antidepressants; trójcykliczne lub czterocykliczne leki przeciwdepresyjne.
  
  
• ABM – attention bias modification; trening tendencyjności uwagi. Terapia opierająca się na ustaleniach psychologii procesów związanych z uwagą.
  
• ACT – acceptance and commitment therapy; terapia akceptacji i zaangażowania. Terapia opierająca się dość luźno na mindfulness i CBT.
  
• CBM – cognitive bias modification; trening tendencyjności poznawczej. Zbiór metod niwelujących tendencyjność poznawczą.
  
• CBM-I – interpretative bias modification; trening tendencyjności interpretacyjnej. Terapia opierająca się na ustaleniach psychologii procesów poznawczych związanych z interpretacją niejednoznacznych bodźców.
  
• CBT – cognitive-behavioral therapy; terapia poznawczo-behawioralna. Terapia pracująca nad zmianą, myśli zachowania i głęboko zakorzenionych postaw.
  
• CT – cognitive therapy; terapia poznawcza, czyli pracująca nad sposobem w jaki się myśli.
  
• EMDR – eye movement desensitization and reprocessing; terapia odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych.
  
• ERP – exposure and response prevention; trening ekspozycji z wygaszaniem reakcji; wywodząca się z terapii behawioralnej, używana najczęściej przy OCD i fobiach specyficznych.
  
• ICNC/IRR/IR - imaginal confrontation with nightmare contents / imagery rescripting and rehearsal / imagery rehearsal; terapie stworzone do leczenia problemów ze snem, koszmarami.
  
• MBT – mindfulness-based therapies; terapia oparte na uważności wywodzące się z CBT. Najpopularniejsze to MBCT (mindfulness-based cognitive therapy) oraz MBSR (mindfulness-based stress reduction).
  
• MCT – metacognitive therapy; terapia metapoznawcza. Terapia wywodzącą się z CT, która zmienia sposób w jaki pacjent myśli o swoim rozumowaniu.
  
• self-help - metody leczenia na własną rękę, oparte głownie na książkach/programach komputerowych z CBT. Mogą być prowadzone samodzielnie bądź ze wsparciem psychoterapeuty (np. przez e-mail).
  
• TFCBT - trauma focused cbt; terapia poznawczo-behawioralna ukierunkowana na traumę.
  
  
  Grupy porównawcze (kontrolne): – grupy do których porównuje się grupę, gdzie przeprowadzana jest interwencja terapeutyczna
  
  
• PACJENCI OCZEKUJĄCY W KOLEJCE - nadal często stosowany model badawczy. Wynik interwencji terapeutycznej porównuje się z wynikami pacjentów, którzy czekają w kolejce na leczenie. Tego typu badanie jest najłatwiejsze do przeprowadzenia, ale nie wyklucza efektu placebo, który jest bardzo istotny w leczeniu zaburzeń psychicznych. Efekt placebo, to coś więcej jak brak leczenia, to m.in. nadzieja na wyzdrowienie i motywacja, by poszukiwać rozwiązania swojego problemu.
  
  
• PACJENCI LECZENI W TYPOWY SPOSÓB (treatment as usual) – wyniki interwencji terapeutycznej porównuje się z pacjentami leczonymi w typowy sposób (tj. bez zastosowania psychoterapii lub leków). Jest to rodzaj leczenia jaki można spotkać w poradniach psychologicznych, przychodniach czy szpitalach. W różnych badaniach jest różnie definiowana np. w niektórych zawiera się w niej terapia wspierająca. Czasem prowadzącymi są lekarze (nie psychiatrzy), pielęgniarki, psychologowie czy psychoterapeuci, prezentujący różne podejście do pacjentów i stosujący czasem jakieś techniki psychoterapeutyczne. Grupa TAU jest więc bardzo niejednolita, co stanowi problem podczas interpretacji wyników porównań z grupami w których stosowana jest psychoterapia. Jeśli w grupie TAU stosowano podobne techniki jak w psychoterapii, to różnice w wynikach maleją, co może zacierać dowody świadczące o rzeczywistej skuteczności psychoterapii (zob. Watts i in., 2015).
  
  
• PLACEBO - placebo może imitować lek bądź psychoterapię. Stosowanie w badaniach grup z placebo vs interwencja terapeutyczna, pomaga wykluczyć wpływ innych czynników na proces leczenia. Efekt placebo, to wynik nadzei na wyleczenie jaką otrzymuje pacjent, co polepsza jego samopoczucie, zwiększa motywację do pomocy, zmienia jego zachowania. Przyjmuje się, że jeśli wyniki jakiejś interwencji terapeutycznej nie są lepsze od wyników placebo, to oznacza, że dana interwencja nie posiada swoistego efektu leczniczego. Pacjenci z grupy z placebo uzyskują najczęściej lepsze wyniki, niż np. pacjenci oczekujący na leczenie (zob. np. Bandelow i in., 2015).
  Placebo w postaci tabletki pozwala w łatwy sposób zastosować podwójnie ślepą próbę, gdzie pacjent i lekarz nie wiedzą, kto jest w grupie placebo (co zwiększa pewność uzyskanych wyników). O wiele trudniej jest zaprojektować badanie z podwójnie ślepą próbą, gdy placebo ma imitować psychoterapię. Najczęściej terapeuci wiedzą w jakim nurcie prowadzona jest dana interwencja, co może wpływać na wyniki badania (np. mogą faworyzować nurt, który lubią). Poza tym, wygląda na to, że placebo w formie tabletki ma dużą siłę oddziaływania - większą niż psychoterapeutyczne placebo (ludzie coraz bardziej wierzą w moc działania tabletki). Jeśli psychoterapie porównywane są bezpośrednio do tabletki-placebo, to często wielkość efektu zmniejsza się i staje podobny do leków (por. Cuijpers i in., 2014).
  
  
• wielkość efektu – miara statystyczna opisująca różnice w wynikach porównywanych grup; tutaj używana zamiennie z określeniem „wielkość różnicy”. Większość raportowanych tutaj interwencji odznaczała się średnimi i dużymi wielkościami efektu, co oznacza, że średnio, prawdopodobieństwo uzyskania efektu leczniczego w pierwszej grupie vs drugiej wynosi ok. 65-85% (w kilku wypadkach nawet ok. 90%) (zob. McGraw, Wong, 1992).
  
  
• metaanaliza - analiza wyników wielu badań (zazwyczaj kilkanaście lub kilkadziesiąt, czasami zdarza się mniej, ale wtedy wyniki nie są już tak pewne). Badania przeprowadzane w naukach społecznych i medycznych mają to do siebie, że ich wyniki często są różne. Zadaniem metaanalizy jest uśrednienie wyniku kilkunastu badań, co pozwala wyciągać bardziej trafne wnioski na temat zaistniałych efektów.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
FOBIA SPOŁECZNA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

1. PACJENCI OCZEKUJĄCY W KOLEJCE (jako grupa kontrolna)
   
   • "KOLEJKA" vs PSYCHOTERAPIA
     
     Duże różnice pomiędzy wynikami leczonych i pacjentów oczekujących w kolejce na leczenie dały kolejno: indywidualna CBT (cognitive-behavioral therapy) (Bandelow i in., 2015; Mayo-Wilson i in., 2014) i grupowa CBT (Acarturk i in., 2009; Powers i in., 2008). Trening umiejętności społecznych połączony z ekspozycją oraz self-help ze wsparciem terapeutycznym również dały duży efekt (Arnberg i in., 2014; Lewis i in., 2012; Mayo-Wilson i in., 2014). Cuijpers i in. (2009) wskazują, że dodanie do interwencji treningu umiejętności społecznych zwiększało siłę efektu.
     
     Średniej wielkości różnice w wynikach odnotowano przy self-help bez wsparcia (Lewis i in., 2012; Mayo-Wilson i in., 2014) oraz krótkoterminowej terapii psychodynamicznej (Bandelow i in., 2015; Mayo-Wilson i in., 2014) w porównaniu do wyników pacjentów z kolejki. Coull, Morris (2011) porównywali self-help ze wsparciem do typowego leczenia (czyli bez konkretnej terapii) i różnice na korzyść self-help były małe.
     
     Dodatkowo, Bandelow i in. (2015) wskazuje, że przy SAD/GAD/PD terapia interpersonalna, mindfulness, terapie internetowe, oraz trening relaksacji dawały lepsze efekty niż czekanie w kolejce na leczenie.
     
     
   • "KOLEJKA" vs LEKI
     
     Duże różnice pomiędzy wynikami leczonych vs pacjentów oczekujących w kolejce na leczenie dały kolejno: MAOI, SSRI SNRI, benzodiazepiny oraz leki przeciwpadaczkowe (Mayo-Wilson i in., 2014). Można powiedzieć, że większość popularnych leków wykazuje pozytywne efekty (Bandelow i in., 2015).
     
   
   
2. PLACEBO (jako grupa kontrolna)
   
   • PLACEBO vs PSYCHOTERAPIA
     
     Średniej wielkości różnice odnotowano tylko w porównaniu wyników: indywidualnej CBT > placebo psychoterapeutyczne (Hofmann, Smits, 2008; Mayo-Wilson i in., 2014) oraz placebo w postaci tabletki (Bandelow i in., 2015). Powers i in.(2008) dodaje do listy grupową CBT, bowiem nie odnotował różnic w porównaniu do indywidualnej CBT (choć mierzonych na ogólnym poziomie). Terapia przeprowadzana przez internet może być skuteczna w porównaniu do placebo, choć tutaj wyniki są już mniej jednoznaczne (Cuijpers i in., 2009; Reger, Gahm, 2009).
     
     Widać zatem, że wprowadzenie placebo do grupy kontrolnej niweluje uzyskane wcześniej efekty. Gdy pacjenci z grupy porównawczej, wierzą, że się leczą (placebo), to osiągają podobne wyniki, jak pacjenci leczeni wieloma metodami uznawanymi za skuteczne (zob. też: Acarturk i in., 2009).
     
     
   • PLACEBO vs LEKI
     
     Około średniej wielkości różnice odnotowano w porównaniu wyników leczenia SSRI/SNRI (fluwoksamina, fluoksetyna, sertralina, escitalopram, paroksetyna, wenlafaksyna) vs placebo-tabletki. Różnice pomiędzy wynikami poszczególnych leków tłumaczono występowaniem ewentualnych skutków ubocznych. Mniej jednoznaczne, choć pozytywne wyniki, dały MAOI/RIMA (fenelzyna, moklobemid) i klonazepam (Mayo-Wilson i in., 2014).
     
     Bandelow i in. (2015) przeanalizowali kilkanaście popularnych leków w terapii SAD+GAD+PD i wykazali, że większość z nich daje lepszy efekt od placebo:
     • duży efekt uzyskały: fenelzyna (MAOI); lorazepam (beznodiazepina);
       
     • średni efekt: imipramina > klomipramina (TCA); diazepam > klonazepam > alprazolam (beznodiazepiny); duloksetyna (SNRI); pregabalina (przeciwpadaczkowy); fluwoksamina > fluoksetyna > sertralina (SSRI); kwetiapina (antypsychotyczny); hydroksyzyna;
       
     • mały efekt: escitalopram > paroksetyna (SSRI); wenlafaksyna (SNRI); buspiron;
       
     • brak efektu różnego od placebo: citalopram (SSRI); opipramol (TCA); moklobemid (RIMA)
     
     Podobną skuteczność leków z grupy SSRI/SNRI wykazali de Menezes i in. (2011), choć kolejność najlepszych była inna: paroksetyna > wenlafaksyna, fluwoksamina, sertralina, fluoksetyna > escitalopram. We wcześniejszej metaanalizie Hedges i in. (2007) nie zanotowali różnic pomiędzy paroksetyną, sertraliną, fluwoksaminą i fluoksetyną.
     
   
   
3. PORÓWNANIE TERAPII
   
   • PSYCHOTERAPIA vs PSYCHOTERAPIA
     
     Duże różnice porównaniu w wynikach pacjentów odnotowano przy zastosowaniu indywidualnej CBT vs terapii interpersonalnej, mindfulness i wspierającej (Mayo-Wilson i in., 2014) na korzyść tej pierwszej. Podobnie wypadło porównanie indywidualnej CBT i t. psychodynamicznej, choć różnice były średniej wielkości (Mayo-Wilson i in., 2014). Mniejszej wielkości różnice odnotowano podczas porównywania wyników indywidualnej CBT oraz self-help bez wsparcia; nie udało się stwierdzić różnic pomiędzy indywidualnym CBT a self-help ze wsparciem (Lewis i in., 2012). Ougrin (2011) zauważa, że przy FS bardzo istotny jest składnik poznawczy z CBT.
     
     
   • LEKI vs PSYCHOTERAPIA
     
     Bandelow i in. (2015), choć nie porównywali bezpośrednio efektów leków vs psychoterapii, to odnotowali, że różnice w wynikach badanych, przed podjęciem leczenia i po zastosowaniu leczenia, mocno przemawiają na korzyść leków. Jedynie CBT stosowana z farmakoterapią dawała porównywalny efekt. Mayo-Wilson i in. (2014) nie odnotowali podobnych różnic, więc zalecają wybór psychoterapii w pierwszej kolejności, jako że stosowanie leków związane jest z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych i nawrotem FS po zaprzestaniu leczenia. Acarturk i in. (2009) wykazali, że po zakończeniu leczenia CBT, wyniki badanych mogą się nawet poprawić po kilku miesiącach.
     
   
   
4. PODSUMOWANIE:
   
   Leki:
   Wydaje się, że większość popularnych leków używanych w FS daje lepsze efekty niż placebo. Leki z grup SSRI/SNRI (poza citalopramem) można traktować, jako dające największą szanse przyniesienia efektu leczniczego (choć skuteczność poszczególnych może się różnić). Niektóre z metaanaliz wskazały na leki z innych grup, które mogą dawać lepsze efekty niż SSRI/SNRI, jednak wyniki nie są jednoznaczne.
   
   Psychoterapia:
   Prawdopodobnie podjęcie jakiegokolwiek leczenia psychologicznego ma niemałe możliwości terapeutyczne i jest lepsze niż czekanie na leczenie. Jeśli jednak szukać interwencji, które charakteryzują się specyficznymi właściwościami leczniczymi (tj. dają lepszy efekt jak placebo), to najpewniejsze są CBT.
   

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
INNE ZABURZENIA LĘKOWE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

1. LĘK UOGÓLNIONY
   
   • PSYCHOTERAPIA
     Duże różnice w efektach odnotowano dla terapii self-help w porównaniu do grupy oczekującej na leczenie (Lewis i in., 2012). Średniej wielkości efekt odnotowuje się przy CBT vs placebo (Bandelow in., 2015; Hofmann, Smits, 2008; Zhu i in., 2014). Cuijpers i in. (2014) odnotowali duże różnice na korzyść CBT, niezależnie od tego czy grupą porównawczą była „kolejka”, czy placebo.
     
     Niewielkie różnice odnotowano w porównaniu wyników CBT i treningu relaksacji, na korzyść tej pierwszej. Średnie lub nieduże różnice na korzyść CBT odnotowano także w porównaniu z terapią psychodynamiczną, biofeedbackiem oraz terapia wspierającą, choć poparte jest to niewielką ilością badań (Cuijpers i in., 2014). Mitte (2005) nie odnotowała różnic pomiędzy CBT, a farmakoterapią, choć wyniki nie były jednoznaczne.
     
     
   • LEKI
     Baldwin i in. (2011) wskazali na fluoksetynę, jako mającą największe szanse na spowodowanie efektu leczniczego i remisje w porównaniu do: duloksetyny, escitalopramu, lorazepamu, paroksetyny, pregabaliny, sertraliny, tiagabiny i wenlafaksyny. Bandelow i in. (2015) wskazują, że przy SAD+GAD+PD najpewniejsze są SSRI/SNRI: fluwoksamina, fluoksetyna, sertralina, duloksetyna, escitalopram, paroksetyna, wenlafaksyna. Oprócz tego efektywne są również, kolejno: fenelzyna (MAOI); : imipramina, klomipramina (TCA); pregabalina (przeciwpadaczkowy); hydroksyzyna, a także - choć z małym efektem - buspiron. W leczeniu używa się też czasem kwetiapiny, ale nie daje ona lepszych efektów niż inne leki (Maher i in., 2011).
     
   
   
2. LĘK NAPADOWY (+/- Agorafobia)
   
   • PSYCHOTERAPIA
     Duże różnice w efektach odnotowano dla terapii self-help (bez rozróżnienia na wersje ze wparciem bądź nie) w porównaniu do grupy oczekującej na leczenie (Lewis i in., 2012; Seekles i in., 2013) oraz placebo (tutaj, tylko trzy badania; Reger, Gahm, 2009; por. Cuijpers i in., 2009). Średnie różnice w efektach dla CBT (SAD+GAD+PD) vs placebo (Bandelow i in., 2015). Sánchez-Meca i in. (2010) przeprowadzili analizę różnych technik używanych przy leczeniu lęku napadowego, z której wynika, że przynajmniej średniej wielkości efektu (w porównaniu do placebo) można się spodziewać przy łączeniu ekspozycji z ćwiczeniami oddechu (breathing retraining) i relaksacji; trochę mniejszego: samej ekspozycji lub łączonej z CBT. Ekspozycja przeprowadzana na żywo dawała lepsze efekty niż przeprowadzana w wyobraźni. Jeśli chodzi o agorafobię, najlepsze efekty dawały kombinacje ćwiczeń oddechowych, ekspozycji i terapii poznawczej. Techniki stosowane w pojedynkę nie dawały efektów. Ekspozycja na żywo i mieszana dawała w wypadku agorafobii lepsze efekty niż przeprowadzana tylko w wyobraźni.
     
     Nie odnotowano różnic w efektach tradycyjnej CBT vs self-help ze wsparciem (Cuijpers i in., 2009; Lewis i in., 2012).
     
     
   • LEKI
     Metaanaliza Andrisano i in. (2013) wykazała, że najbardziej efektywne antydepresanty przy zwalczaniu objawów paniki, to kolejno: wenlafaksyna, fluoksetyna, paroksetyna, sertraline i citalopram (różnice pomiędzy nimi były duże). Nie odnotowano różnic pomiędzy mirtazapiną, reboksetyną, fluwoksaminą, a placebo. Jeśli chodzi o łagodzenie innych objawów lękowych, to kolejno: mirtazapina, wenlafaksyna, citalopram, fluwoksamina, fluoksetyna i paroksetyna. Bandelow i in. (2015) wskazują, że przy SAD+GAD+PD najpewniejsze są SSRI/SNRI (kolejno: fluwoksamina, fluoksetyna, sertralina, duloksetyna, escitalopram, paroksetyna, wenlafaksyna); leki z innych grup (lorazepam, klomipramina, fenelzyna) mogą odznaczać się silniejszym działaniem, ale są mniej pewne. Nie uzyskano wyników pozwalających na potwierdzenie skuteczności propranololu w leczeniu napadów paniki i innych zaburzeń lękowych (Steenen i in., 2016).
     
   
   
3. FOBIE SPECYFICZNE
   
   • PSYCHOTERAPIA
     Wolitzky-Taylor i in. (2008) wykazali, że różne techniki oparte na ekspozycji („na żywo”, wyobrażeniowe, wirtualne, EMDR (eye movement desensitization and reprocessing), relaksacja z ekspozycją) dają średnio lepsze efekty niż placebo oraz techniki terapeutyczne pomijające ekspozycję (np. terapia poznawcza, progresywna relaksacja mięśni).
     
   
   
4. PTSD
   
   • PSYCHOTERAPIA
     Bardzo duże efekty w porównaniu do „kolejki” i terapii wspierającej ma zastosowanie TFCBT (trauma focused cbt) lub EMDR; duże różnice zanotowano również na skalach badających depresyjność (Bisson i in., 2007). Stewart, Chambless (2009) odnotowali dużej wielkości różnice przy analizie dwóch badań CBT vs „kolejka”; a Hofmann, Smits (2008) średniej wielkości różnice - przy porównaniu wyników CBT vs placebo. Generalnie, po terapiach opartych na ekspozycji można spodziewać się przynajmniej dużych efektów w porównaniu do placebo i kolejki (Powers i in., 2010). Ougrin (2011) nie doszukał się różnic pomiędzy efektywnością technik ekspozycyjnych i poznawczych w CBT. Tran, Gregor (2016) odnotowali, że choć terapie oparte na ekspozycji jak EMDR czy CBT skupiona na traumie, dają lepsze efekty niż inne terapie (np. hipnoza, wspierająca, psychodynamiczna), to różnice są minimalne.
     Jak widać, wyniki różnych metaanaliz nie są zawsze jednoznaczne, ale wydaje się, że terapie oparte na ekspozycji i dostosowane do PTSD (np. TFCBT, EMDR) powinny być metodami pierwszego wyboru.
     
     Nadzieje w pozbywaniu się koszmarów niosą ICNC (imaginal confrontation with nightmare contents), IRR (imagery rescripting and rehearsal) i IR (imagery rehearsal) (Casement, Swanson, 2012; Hansen i in., 2013).
     
     
     
   • LEKI
     Ipser, Stein (2012) wykazali, że najlepiej przebadaną grupą leków w kontekście leczenia PTSD są SSRI. Obiecujące wyniki prezentuje SNRI wenlafaksyna i antypsychotyczny risperidon, a także prazosyna. Podobnie jak Guina i in. (2015) stwierdzają, że benzodiazepiny nie są skuteczne przy PTSD. Hoskins i in. (2015) rekomendują, by leki stosować dopiero, gdy psychoterapia nie przyniesie efektu: z przebadanych leków (m.in. sertralina, brofaromina, olanzapina, topiramat), jedynie fluoksetyna, paroksetyna i wenlafaksyna przynosiły (mały) efekt w porównaniu do palcebo.
     
   
   
5. ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
   
   • PSYCHOTERAPIA
     Duże różnice w efektywności odnotowano przy porównaniu ERP (exposure and response prevention) vs placebo. Dużo lepsze skutki daje ekspozycja mieszana, tj. przeprowadzana na żywo i w wyobraźni, niż tylko na żywo. Odnotowano także spore różnice w efektywności terapii poznawczej vs placebo, choć nie było przeprowadzonych zbyt wiele badan na ten temat. Zarówno ERP jak i CT dają długoterminowy efekt, choć ERP jest uważana za terapię pierwszego wyboru przy leczeniu OCD (McKay i in., 2015; Rosa-Alcázar i in., 2008). Dobre efekty daje też CBT (Hofmann, Smits, 2008; Jónsson i in., 2015; Stewart, Chambless, 2009). Terapie self-help również generalnie uważane są za skuteczne, choć mogą słabiej radzić sobie z depresyjnymi objawami przy OCD (Dèttore i in., 2015; Pozza i in., 2014).
     
     Obiecująco przedstawiają się skutki nieinwazyjnej, powtarzalnej przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (rTMS; Berlim, Neufeld, Van den Eynde, 2013).
     
     Nie odnotowano różnic w efektach terapii ERP w wersji self-help vs twarzą w twarz (Lewis i in., 2012), choć w metaanalizie brane były pod uwagę tylko dwa badania. McKay i in. (2015) oraz Rosa-Alcázar i in. (2008) wskazują , że lepiej, jeśli przy ERP pomaga terapeuta, niż gdy przeprowadza się je samodzielnie. Z kolei Pearcy i in. (2016) wskazują, że im więcej kontaktu z terapeutą ma badany w terapii self-help, tym lepszy efekt ona daje (choć i tu wyniki nie są jednoznaczne). ERP/CBT są prawdopodobnie bardziej skuteczne od leków, a łączenie psychoterapii i leków może być najskuteczniejszą formą leczenia ciężkiego OCD (Skapinakis i in., 2016).
     
     
   • LEKI
     SSRI/SNRI (fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, citalopram, escitalopram, wenlafaksyna) odznaczają się podobną, średnią efektywnością w porównaniu do placebo. Klomipramina (TCA) nie okazała się być bardziej skuteczna od SSRI (Skapinakis i in., 2016). W przypadku opornego OCD, działanie wspomnianych leków wspomaga się za pomocą leków antypsychotycznych, np. aripiprazolu czy risperidonu (Veale i in., 2014; por. Maher i in., 2011).
     

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
PODEJŚCIA TERAPEUTYCZNE WYMAGAJĄCE WIĘCEJ BADAŃ - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Obiecująco przedstawiają się wyniki badan nad efektywnością niektórych podejść z tzw. trzeciej fali CBT w kontekście leczenia zaburzeń lękowych (Kahl i in., 2012). MBT (mindfulness-based therapies) wykazały skuteczność przy GAD/PD/SAD (Hofmann i in., 2010; Khoury i in., 2013; por. Chiesa, Serretti, 2011), a MCT (metacognitive therapy) - w leczeniu GAD i PTSD (Normann i in., 2014). Terapia schematów okazała się być skuteczna przy opornym PTSD, a ACT (acceptance and commitment therapy) - w GAD, choć efektywność tych dwóch jest najsłabiej udokumentowana (Masley i in., 2012; Powers i in., 2009).

Małej wielkości efekt dała eksperymentalna terapia ABM (attention bias modification) w redukcji symptomów SAD, jednak po kilku miesiącach efekt zanikł (Heeren i in., 2015). Nie jest jasne czy metody CBM (cognitive bias modification, np. ABM i CBM-I) są skuteczne: w badaniach dają małe lub brak efektów w niwelowaniu lęku przy GAD/SAD (Cristea i in., 2015; Hallion, Ruscio, 2011).

Więcej badań potrzebują też nowsze typy, dopasowanych do konkretnego zaburzenia, krótkoterminowych terapii psychodynamicznych, które również mogą okazywać się skuteczne w leczeniu SAD/GAD/PD (Keefe i in., 2014).

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


Źródła: HASŁO: fobia

• Acarturk, Cuijpers, van Straten, de Graaf (2009). Psychological treatment of social anxiety disorder: A meta-analysis. Psychological Medicine, 39(2), 241-254.
  
  
• Arnberg, Linton, Hultcrantz, Heintz, Jonsson (2014). Internet-delivered psychological treatments for mood and anxiety disorders: A systematic review of their efficacy, safety, and cost-effectiveness. PLoS ONE, 9(5).
  
  
• Andrisano, Chiesa, Serretti (2013). Newer antidepressants and panic disorder: A meta-analysis. International Clinical Psychopharmacology, 28(1), 33-45.
  
  
• Baldwin, Woods, Lawson, Taylor (2011). Efficacy of drug treatments for generalised anxiety disorder: Systematic review and meta-analysis. British Medical Journal, 342(7798).
  
  
• Bandelow, Reitt, Röver, Michaelis, Görlich, Wedekind (2015). Efficacy of treatments for anxiety disorders: A meta-analysis. International Clinical Psychopharmacology, 30(4), 183-192.
  
  
• Bisson, Ehlers, Matthews, Pilling, Richards, Turner (2007). Psychological treatments for chronic post-traumatic stress disorder: Systematic review and meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 190, 97–104.
  
  
• Berlim, Neufeld, Van den Eynde (2013). Repetitive transcranial magnetic stimulation (rTMS) for obsessive-compulsive disorder (OCD): An exploratory meta-analysis of randomized and sham-controlled trials. Journal of Psychiatric Research, 47(8 ), 999-1006.
  
  
• Casement, Swanson (2012). A meta-analysis of imagery rehearsal for post-trauma nightmares: Effects on nightmare frequency, sleep quality, and posttraumatic stress. Clinical Psychology Review, 32(6), 566-574.
  
  
• Chiesa, Serretti (2011). Mindfulness based cognitive therapy for psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 187(3), 441-453.
  
  
• Coull, Morris (2011). The clinical effectiveness of CBT-based guided self-help interventions for anxiety and depressive disorders: A systematic review. Psychological Medicine, 41(11), 2239-2252.
  
  
• Cristea, Kok, Cuijpers (2015). Efficacy of cognitive bias modification interventions in anxiety and depression: Meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 206(1), 7-16.
  
  
• Cuijpers, Marks, van Straten, Cavanagh, Gega, Andersson (2009). Computer-aided psychotherapy for anxiety disorders: A meta-analytic review. Cognitive Behaviour Therapy, 38(2), 66-82.
  
  
• Cuijpers, Sijbrandij, Koole, Huibers, Berking, Andersson (2014). Psychological treatment of generalized anxiety disorder: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 34(2), 130-140.
  
  
• de Menezes, Coutinho, Fontenelle, Vigne, Figueira, Versiani (2011). Second-generation antidepressants in social anxiety disorder: Meta-analysis of controlled clinical trials. Psychopharmacology, 215(1), 1-11.
  
  
• Dèttore, Pozza, Andersson (2015). Efficacy of technology-delivered cognitive behavioural therapy for OCD versus control conditions, and in comparison with therapist-administered CBT: Meta-analysis of randomized controlled trials. Cognitive Behaviour Therapy, 44(3), 190-211.
  
  
• Guina, Rossetter, Derhodes, Nahhas, Welton (2015). Benzodiazepines for PTSD : A systematic review and meta-analysis. Journal of Psychiatric Practice, 21(4), 281-303.
  
  
• Hallion, Ruscio (2011). A meta-analysis of the effect of cognitive bias modification on anxiety and depression. Psychological Bulletin, 137(6), 940-958.
  
  
• Hansen, Höfling, Kröner-Borowik, Stangier, Steil (2013). Efficacy of psychological interventions aiming to reduce chronic nightmares: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 33(1), 146-155.
  
  
• Harrison, Fernández de la Cruz, Enander, Radua, Mataix-Cols (2016). Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical Psychology Review, 48, 43-51.
  
  
• Hedges, Brown, Shwalb, Godfrey, Larcher (2007). The efficacy of selective serotonin reuptake inhibitors in adult social anxiety disorder: A meta-analysis of double-blind, placebo-controlled trials. Journal of Psychopharmacology, 21(1), 102-111.
  
  
• Heeren, Mogoașe, Philippot, McNally (2015). Attention bias modification for social anxiety: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 76-90.
  
  
• Hofmann, Asnaani, Vonk, Sawyer, Fang (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
  
  
• Hofmann, Sawyer, Witt, Oh (2010). The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(2), 169-183.
  
  
• Hofmann, Smits (2008). Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. The Journal of Clinical Psychiatry, 69(4), 621-632.
  
  
• Hoskins, Pearce, Bethell, Dankova, Barbui, Tol, van Ommeren, de Jong, Seedat, Chen, Bisson (2015). Pharmacotherapy for post-traumatic stress disorder: Systematic review and meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 206(2), 93-100.
  
  
• Hunsley, Elliott, Therrien (2014). The efficacy and effectiveness of psychological treatments for mood, anxiety, and related disorders. Canadian Psychology, 55(3).
  
  
• Ipser, Stein (2012). Evidence-based pharmacotherapy of post-traumatic stress disorder (PTSD). International Journal of Neuropsychopharmacology, 15(6), 825-840.
  
  
• Jónsson, Kristensen, Arendt (2015). Intensive cognitive behavioural therapy for obsessive-compulsive disorder: A systematic review and meta-analysis. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 6, 83-96.
  
  
• Kahl, Winter, Schweiger (2012). The third wave of cognitive behavioural therapies: What is new and what is effective? Current Opinion in Psychiatry, 25(6), 522-528.
  
  
• Keefe, McCarthy, Dinger, Zilcha-Mano, Barber (2014). A meta-analytic review of psychodynamic therapies for anxiety disorders. Clinical Psychology Review, 34(4), 309-323.
  
  
• Khoury, Lecomte, Fortin, Masse, Therien, Bouchard, Chapleau, Paquin, Hofmann (2013). Mindfulness-based therapy: A comprehensive meta-analysis. Clinical Psychology Review, 33(6), 763-771.
  
  
• Lewis, Pearce, Bisson (2012). Efficacy, cost-effectiveness and acceptability of self-help interventions for anxiety disorders: Systematic review. The British Journal of Psychiatry, 200(1), 15-21.
  
  
• Maher, Maglione, Bagley, Suttorp, Hu, Ewing, Wang, Timmer, Sultzer, Shekelle (2011). Efficacy and comparative effectiveness of atypical antipsychotic medications for off-label uses in adults: A systematic review and meta-analysis. Journal of the American Medical Association, 306(12), 1359-1369.
  
  
• Masley, Gillanders, Simpson, Taylor (2012). A systematic review of the evidence base for schema therapy. Cognitive Behaviour Therapy, 41(3), 185-202.
  
  
• Mayo-Wilson, Dias, Mavranezouli, Kew, Clark, Ades, Pilling (2014). Psychological and pharmacological interventions for social anxiety disorder in adults: A systematic review and network meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 1(5), 368-376.
  
  
• McGraw, Wong (1992). A common language effect size statistic. Psychological Bulletin, 111(2), 361-365.
  
  
• McKay, Sookman, Neziroglu, Wilhelm, Stein, Kyrios, Matthews, Veale (2015). Efficacy of cognitive-behavioral therapy for obsessive–compulsive disorder. Psychiatry Research, 225(3), 236-246.
  
  
• Mitte (2005). Meta-Analysis of Cognitive-Behavioral Treatments for Generalized Anxiety Disorder: A Comparison With Pharmacotherapy. Psychological Bulletin, 131(5).
  
  
• Normann, Emmerik, Morina (2014). The efficacy of metacognitive therapy for anxiety and depression: A meta‐analytic review. Depression and Anxiety, 31(5), 402-411.
  
  
• Ougrin (2011). Efficacy of exposure versus cognitive therapy in anxiety disorders: Systematic review and meta-analysis. BMC Psychiatry, 11.
  
  
• Pearcy, Egan, Rees (2016). A systematic review and meta-analysis of self-help therapeutic interventions for obsessive–compulsive disorder: Is therapeutic contact key to overall improvement? Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 51, 74-83.
  
  
• Powers, Halpern, Ferenschak, Gillihan, Foa (2010). A meta-analytic review of prolonged exposure or posttraumatic stress disorder. Clinical Psychology Review, 30, 635–641.
  
  
• Powers, Sigmarsson, Emmelkamp (2008). A meta-analytic review of psychological treatments for social anxiety disorder. International Journal of Cognitive Therapy, 1(2), 94-113.
  
  
• Powers, Zum Vörde Sive Vörding, Emmelkamp (2009). Acceptance and Commitment Therapy: A Meta-Analytic Review. Psychotherapy and Psychosomatics, 78, 73–80.
  
  
• Pozza, Andersson, Antonelli, Dèttore (2014). Computer-delivered cognitive-behavioural treatments for obsessive compulsive disorder: preliminary meta-analysis of randomized and non-randomized effectiveness trials. the Cognitive Behaviour Therapist, Vol 7.
  
  
• Reger, Gahm (2009). A meta-analysis of the effects of Internet- and computer-based cognitive-behavioral treatments for anxiety. Journal of Clinical Psychology, 65(1), 53-75.
  
  
• Rosa-Alcázar, Sánchez-Meca, Gómez-Conesa, Marín-Martínez (2008). Psychological treatment of obsessive-compulsive disorder: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 28(8 ), 1310-1325.
  
  
• Sánchez-Meca, Rosa-Alcázar, Marín-Martínez, Gómez-Conesa (2010). Psychological treatment of panic disorder with or without agoraphobia: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 30(1), 37-50.
  
  
• Seekles, Cuijpers, Kok, Beekman, van Marwijk, van Straten (2013). Psychological treatment of anxiety in primary care: A meta-analysis. Psychological Medicine, 43(2), 351-361.
  
  
• Skapinakis, Caldwell, Hollingworth, Bryden, Fineberg, Salkovskis, Welton, Baxter, Kessler, Churchill, Lewis (2016). Pharmacological and psychotherapeutic interventions for management of obsessive-compulsive disorder in adults: A systematic review and network meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 3(8 ), 730-739.
  
  
• Steenen, van Wijk, van der Heijden, van Westrhenen, de Lange, de Jongh (2016). Propranolol for the treatment of anxiety disorders: Systematic review and meta-analysis. Journal of Psychopharmacology, 30(2), 128-139.
  
  
• Stewart, Chambless (2009). Cognitive–behavioral therapy for adult anxiety disorders in clinical practice: A meta-analysis of effectiveness studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77(4), 595-606.
  
  
• Tran, Gregor (2016). The relative efficacy of bona fide psychotherapies for post-traumatic stress disorder: A meta-analytical evaluation of randomized controlled trials. BMC Psychiatry, 16.
  
  
• Veale, Miles, Smallcombe, Ghezai, Goldacre, Hodsoll (2014). Atypical antipsychotic augmentation in SSRI treatment refractory obsessive-compulsive disorder: A systematic review and meta-analysis. BMC Psychiatry, 14.
  
  
• Watts, Turnel, Kladnitski, Newby (2015). Treatment-as-usual (TAU) is anything but usual: A meta-analysis of CBT versus TAU for anxiety and depression. Journal of Affective Disorders, 175(1), 152–167.
  
  
• Wolitzky-Taylor, Horowitz, Powers, Telch (2008). Psychological approaches in the treatment of specific phobias: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 28, 1021–1037.
  
  
• Zhu, Zhang, Jiang, LI, Cao, Zhou, Zhang, Li (2014). Comparison of psychological placebo and waiting list control conditions in the assessment of cognitive behavioral therapy for the treatment of generalized anxiety disorder: A meta-analysis. Shanghai Archives of Psychiatry, 26(6), 319-331.
  

[BlankAvatar]

dodane inne zaburzenia lękowe

[Zasió]

A zaburzenia osobowości?

[BlankAvatar]

może someday

[BlankAvatar]

/poprawksy